Vlindererwtbloesem – Clitoria Ternatea
De Theefabriek importeert en verkoopt al sinds juli 2018 zonder problemen het grappige vlindererwtbloemetje voor toepassing in infusies (de kruidenvariant van thee). Dit bloemetje geeft een prachtig blauwe infusie bij het opschenken van kokend water en verkleurt naar een prachtige paars als je er een zuur zoals citroensap aan toevoegt.
Het lieflijke bloemetje ondergaat nu echter zelf een veel serieuzere lakmoesproef doordat de Belgische FAVV meent de Novel Food status van het gebruik van Clitoria Ternatea als infusie fors te moeten handhaven, getuige hun ingrijpen bij een aantal van onze geliefde Belgische afnemers die het bij ons enthousiast betrokken hebben en verkopen aan hun klanten, zichzelf van geen kwaad bewust, net als wij overigens. Maar we hebben ons er nu dan wel even goed in verdiept …
Op https://www.efsa.europa.eu/en/supporting/pub/en-7084 valt de motivatie van EFSA (dรฉ voedselveiligheidsinstantie van de EU) te lezen m.b.t. het handhaven van de Novel Food status van het Traditional Food (TF) product voor wat betreft de toepassing als infusie. Kern van deze motivatie is dat men zich wat zorgen maakt over aanwezigheid van cyclotiden: kleine, circulaire eiwitten die voorkomen in bepaalde planten zoals de vlindererwtbloesem. In vitro (in de reageerbuis) zouden er hemolytische en cytotoxische effecten van deze cyclotiden zijn aangetoond. Over รฉรฉn cyclotide maakt men zich extra zorgen, maar deze is helemaal niet aangetoond in Clitoria Ternatea.
“EFSA also notes that the available information demonstrates the traditional use of the TF for food colouring purposes, in Asian countries without apparent adverse health effects. A traditional use of the TF for the preparation and consumption of herbal infusions has not been established. Given the potential exposure to cyclotides resulting from the intended use for the preparation of herbal infusions, and the unknown toxicological profile of the cyclotides present in the TF, EFSA considers that the TF may pose a safety risk to human health.”
Er is naar onze bescheiden mening echter geen enkele reden te bedenken om de toepassing van Clitoria Tenatea als voedingssupplement wel toe te staan en de toepassing als infusie niet. Bij voedingssupplementen consumeer je het product in zijn geheel. Bij infusies alleen de wateroplosbare onderdelen van het product. En laten de cyclotiden in vlindererwtbloesem, als enige genoemd in de motivatie van EFSA, nou net beperkt wateroplosbaar zijn. Het is dus logischer om het supplement ter discussie te stellen dan de infusie.
Bovendien wagen we te betwijfelen of er daadwerkelijk geen traditioneel gebruik van de Clitoria Ternatea is aangetoond. De plant is namelijk al eeuwenlang ingebed in de culinaire en medicinale tradities van verschillende culturen in Aziรซ.
Thailand
In Thailand is vlindererwtbloesem historisch gebruikt om een infusie te maken die bekendstaat als “nam dok anchan”. Deze blauwe thee werd traditioneel niet alleen als een verfrissende drank geconsumeerd, maar ook vanwege de vermeende geneeskrachtige eigenschappen, zoals het verbeteren van het geheugen en het bevorderen van een gevoel van kalmte. De drank werd vaak geserveerd aan bezoekers als welkomstdrankje.
Maleisiรซ
In Maleisiรซ staat de plant bekend als “bunga telang” en werd ze historisch gebruikt om thee te zetten. Hoewel de infusie zelf een medicinale functie had, werd de bloem ook gebruikt om voedingsmiddelen een diepblauwe kleur te geven, zoals in de traditionele gerecht nasi kerabu, een rijstschotel die blauw werd gekleurd door de bloemen. In de Maleisische volksgeneeskunde werd de bloeminfusie vaak gebruikt als een kalmeringsmiddel en om de bloedsomloop te verbeteren.
India
In India, waar Clitoria ternatea bekend is als “Shankhapushpi” in het Sanskriet en in de Ayurvedische traditie, wordt de plant al duizenden jaren gebruikt als een medicinaal kruid. De thee gemaakt van deze bloem werd traditioneel gebruikt om de cognitieve functies te ondersteunen, angst te verminderen en als een tonic voor het zenuwstelsel. Dit gebruik komt voort uit de Ayurvedische traditie, die de bloem classificeert als een kruid dat de “medhya” (het intellect) versterkt.
Vietnam
In Vietnam wordt een thee die bekend staat als “trร ฤแบญu biแบฟc” gemaakt van de bloemen van de vlindererwtplant. Net als in Thailand wordt het gedronken om te ontspannen en wordt het gewaardeerd om zijn kleurverandering wanneer citroen of limoen wordt toegevoegd. Hoewel het gebruik van de plant als thee moderner lijkt, is de bloem zelf al lange tijd onderdeel van de Vietnamese keuken.
De zeer uitgebreide literatuurstudie van Georgianna K Oguis et al. uit 2019, te lezen op https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6546959/, beschrijft talrijke historische en hedendaagse toepassingen van Clitoria ternatea, van veevoeder tot natuurlijke kleurstof, van traditioneel medicijn tot grondverbeteraar, van natuurlijk insecticide tot potentiรซle bron van moderne phytochemicaliรซn.
Het lijkt er sterk op dat in de EU Novel Food catalogus op https://ec.europa.eu/food/food-feed-portal/screen/novel-food-catalogue/search (klik op C en dan op Clitoria Ternatea) alleen een arbitraire datum de wellicht wat bureaucratische reden is van de onbeperkte toelating van Clitoria Ternatea als supplement.
“According to the information available to Member Statesโ competent authorities, this product was used in food supplements in the EU before 15 May 1997. Therefore, its use in food supplements is not considered to be novel and is not subject to the pre-market authorisation in accordance with Regulation (EU) 2015/2283. Any other food uses of this product, other than as, or in, food supplements, might be considered to be novel and consequently might need to be authorised pursuant to the requirements of the Novel Food Regulation (EU) 2015/2283 before they can be placed as food on the EU market. In addition, other legislation may restrict the placing on the market of this product as a food in the EU or in some Member States. Therefore, it is recommended to check with theย competent authority(ies)ย of the Member State(s).”
Opvallend in dit citaat is overigens het veelvuldige gebruik van de woorden ‘might’ en ‘may’, hetgeen eerder lijkt uit te nodigen tot een verstandige discussie tussen betrokken en deskundige partijen dan tot keiharde conclusies, stellingnames en sancties.
Nou willen we er niet voor pleiten om de toepassing als supplement (ook) de status als Novel Food te geven. Het gaat ons er vooral om dat we even in alle rust het huidige wijdverspreide gebruik en de talloze historische, hedendaagse en toekomstige toepassingen in ogenschouw nemen en dan wellicht een wat relaxter standpunt over dit product kunnen innemen, in welke toepassing dan ook. En als de EFSA daar voorlopig geen tijd voor heeft, hetgeen ons niet zou verbazen, dan zouden de bevoegde instanties, zoals de FAVV en NVWA, in de lidstaten een gedoogconstructie kunnen overwegen, voor zover ze dat al niet doen. Dit natuurlijk in aanloop naar een volledige toelating van het Traditional Food product Clitoria Ternatea als een verrijking van de Europese voedselcultuur, als supplement รฉn als infusie!
Maar we kunnen de potentiรซle gezondheidsrisico’s van het gebruik van Clitoria Ternatea ook nog van een andere kant benaderen, met een beetje ‘omdenken’ eigenlijk.
Blauw is eigenlijk een zeer onnatuurlijke kleur is voor mensen om te eten dan wel te drinken. Blauw voedsel komt nauwelijks voor in de natuur. De meeste natuurlijke voedselbronnen zijn groen, rood, geel, bruin of oranje, omdat planten en vruchten vaak die kleuren dragen door pigmenten zoals chlorofyl, carotenoรฏden en anthocyanen. Blauw is veel zeldzamer en komt alleen voor in een klein aantal vruchten (zoals blauwe bessen) en bepaalde bloemen. Evolutionair gezien ontwikkelden mensen een voorkeur voor kleuren die geassocieerd worden met rijpe en energierijke vruchten, zoals rood en geel, omdat die kleuren vaak wijzen op suikerhoudende of voedzame voedingsmiddelen. Psychologisch gezien wordt blauw in veel culturen als een “koude” kleur beschouwd, wat niet goed aansluit bij onze associatie met vers voedsel. Warme kleuren zoals rood en geel maken ons vaak hongeriger, terwijl blauwe tinten ons minder enthousiast maken om iets te eten.
De infusie van Clitoria Ternatea wordt dan ook vooral als een gimmick toegepast: โKijk nou eens, wat een mooie blauwe drank en zie eens wat er gebeurd als ik er een beetje citroen bij doe โฆโ. Dat is รฉรฉn keer leuk, twee keer ook nog wel, maar daarna gaan mensen weer hun vertrouwde kopje groene of zwarte thee of kruidenmelange drinken. De inname van het product is dus minimaal en incidenteel. Als er al een gezondheidsrisico zou zijn, dan is de blootstelling aan het risico verwaarloosbaar.
Afsluitend denken we dan ook, gegeven alle bovenstaande argumenten, met alle respect voor de betrokken instantie(s), dat het opleggen van sancties zoals terugroepacties, persberichten, vernietiging, boetes, de schandpaal e.d. buitenproportioneel en niet gebaseerd op daadwerkelijk aangetoonde gezondheidsrisicoโs zijn. De gezondheidsrisicoโs van roken en alcohol drinken zijn alom bekend en aangetoond en die producten zijn gewoon overal vrij te verkrijgen, hoe staat dat wel niet in verhouding tot deze discussie?
